SKKN Một số biện pháp giúp trẻ 3-4 tuổi phát triển ngôn ngữ mạch lạc thông qua hoạt động làm quen văn học

 Đề tài: Một số biện pháp giúp trẻ 3 - 4 tuổi “ Phát triển ngôn ngữ mạch lạc” thông 
qua hoạt động làm quen văn học
 B. NỘI DUNG
 I. CƠ SỞ KHOA HỌC.
 Như chúng ta đã biết, ngôn ngữ là công cụ giao tiếp quan trọng của con người, 
thông qua ngôn ngữ con người có thể giao lưu để hiểu nhau và trao đổi những thông 
tin cần thiết. Đối với trẻ, ngôn ngữ là công cụ giúp trẻ hòa nhập vào thế giới xung 
quanh, là cơ sở để hình thành và phát triển nhân cách. Với trẻ 3 - 4 tuổi, vốn từ của trẻ 
tương đối phong phú về số lượng cũng như từ loại. Tư duy của trẻ phát triển hơn, có 
nội dung hơn. Trẻ biết phát biểu những nhận định của mình, trẻ kể lại được những 
chuyện mà trẻ trong thấy, nghe được. Trẻ có thể kể theo tranh, đồ chơi hoặc đồ vật 
mặc dù phần lớn còn bắt chước giọng kể của người lớn. Thông qua các tác phẩm văn 
học như truyện kể, thơ ca, hò, vè, câu đố, tục ngữ, ca dao. Trẻ đã thực sự bị lôi cuốn 
vào các hoạt động khác một cách tích cực, có hiệu quả. Qua đó giáo viên có nhiều 
thuận lợi để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc một giờ dạy hay không chỉ dừng lại 
ở chổ trẻ hiểu được điều gì? Trẻ có hứng thú lắng nghe hay không? Mà người giáo 
viên mầm non cần phải giúp trẻ biết thể hiện những suy nghĩ của mình, giúp trẻ nhập 
vai cùng nhân vật, sống cùng nhân vật, đặc biệt trẻ biết sử dụng ngôn ngữ của mình để 
đánh giá nhân vật, trò chuyện, đàm thoại, biết diễn đạt nguyện vọng sự hiểu biết của 
mình một cách mạch lạc. Trẻ biết kể lại câu chuyện theo tranh, đồ chơi, kể chuyện 
sáng tạo, biết kể trình tự, diễn cảm, rõ ràng mạch lạc, không nói ngọng, nói lắp.
 II. CƠ SỞ THỰC TIỄN.
 Trong những năm qua, việc cho trẻ làm quen với văn học là một chuyên đề đã 
được Bộ giáo dục, Sở giáo dục đào tạo Quảng Bình, Phòng GD- ĐT Lệ Thủy triển 
khai rộng rãi về các trường học, đến tận từng giáo viên với nhiều giải pháp tích cực và 
thực hiện có hiệu quả. Trong quá trình thực hiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học, 
đồ dùng đồ chơi được tăng trưởng đáng kể, môi trường trong và ngoài lớp phong phú 
lôi cuốn trẻ tham gia vào hoạt động. Từ đó chất lượng trên trẻ tăng lên rõ rệt, nhiều trẻ 
có năng khiếu kể chuyện diễn cảm, trẻ biết nhập vai vào nhân vật, thể hiện đúng các 
tình tiết của câu chuyện. Song để duy trì và nâng cao chất lượng cho trẻ làm quen 
với văn học, nhất là việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ là một việc làm hết sức khó khăn, 
 Bùi Thị Minh Châu - 2 - Trường MN Ngân Thủy Đề tài: Một số biện pháp giúp trẻ 3 - 4 tuổi “ Phát triển ngôn ngữ mạch lạc” thông 
qua hoạt động làm quen văn học
có một chút về năng khiếu hội họa nên cũng một phần nào thuận tiện trong việc thiết 
kế sa bàn, vẽ tranh ảnh.
 2. Khó khăn:
 Trường Mầm non Ngân Thủy là một trường nằm ở vùng sâu, vùng xa, phần lớn 
các cháu là con em dân tộc Vân kiều, cuộc sống còn nhiều vất vã lam lũ, khó khăn, 
việc chăm sóc giáo dục trẻ còn nhiều hạn chế, nhất là việc phát triển ngôn ngữ của các 
cháu chưa được quan tâm đúng mức.
 Qua khảo sát tình hình đầu năm để nắm bắt được tâm lý, trình độ nhận thức của 
trẻ đối với chất lượng môn học cho thấy:
 * Tình hình hoàn cảnh ảnh hưởng đến chất lượng môn học của trẻ trong lớp:
 - Sỹ số lớp có 24 cháu, nhưng trong đó chỉ có 8 trẻ 4 - 5 tuổi, 16 trẻ 3 - 4 tuổi 
(trong đó có 7 trẻ dân tộc là người Vân kiều).
 - Có nhiều trẻ nói chớt, nói lắp, phát âm chưa rõ lời.
 - 7 cháu người dân tộc Vân Kiều chưa hiểu được tiếng việt.
 - Phần đa trẻ chưa học qua lớp nhà trẻ (24T- 36T)
 - Đa số trẻ thiếu sự quan tâm của gia đình.
 - 5 cháu sống với ông, bà nội ngoại.
 - Ở đây phần đa gia đình thuộc hộ nghèo, đói.
 * Trình độ nhận thức của trẻ:
 - Trẻ hiểu được cô kể chuyện lần một: 35% từ TB trở lên.
 - Trẻ hiểu được cô kể chuyện lần hai: 45% từ TB trở lên.
 - Trẻ đọc thơ, kể chuyện rõ ràng, đúng chính tả, đúng ngữ pháp, tỷ lệ đạt 65%
 - Một khó khăn nữa là một lớp có 02 độ tuổi, 02 dân tộc cùng học nên dẫn đến sự 
phát triển ngôn ngữ cũng như nhận thức của các cháu không đồng đều.
 Nhìn chung hoạt động của trẻ còn rất chậm, trẻ nhút nhát, sử dụng từ chưa đúng 
trong các giờ hoạt động làm quen văn học chưa hứng thú.
 Với tình hình thực tế của lớp tôi phụ trách như vậy, nên tôi rất băn khoăn lo lắng 
suy nghĩ tìm tòi biện pháp “Làm thế nào để giúp trẻ phát triển ngôn ngữ mạch lạc 
thông qua hoạt động làm quen văn học” và tôi đã sử dụng một số biện pháp sau:
 IV. BIỆN PHÁP THỰC HIỆN.
 1. Tìm hiểu đặc điểm, tình hình nhận thức của trẻ:
 Bùi Thị Minh Châu - 4 - Trường MN Ngân Thủy Đề tài: Một số biện pháp giúp trẻ 3 - 4 tuổi “ Phát triển ngôn ngữ mạch lạc” thông 
qua hoạt động làm quen văn học
 + Thứ 2: Trò chuyện với trẻ về các bộ phận trên cơ thể trẻ.
 Sinh hoạt chiều: Cho trẻ làm quen câu chuyện “Cậu bé mũi dài”
 + Thứ 3: Hoạt động ngoài trời: Tôi cho trẻ tìm hiểu nội dung câu chuyện.
 + Thứ 4: Hoạt động chung: Dạy trẻ tập kể chuyện “Cậu bé mũi dài”.
 Hoạt động góc: Cho bé đóng kịch chuyện “Cậu bé mũi dài”
 Sinh hoạt chiều: Cho bé kể chuyện theo tranh “Cậu bé mũi dài”, bồi 
dưỡng trẻ yếu.
 Giờ đón trả trẻ: Tôi trò chuyện với trẻ về nội dung câu chuyện, trò 
chuyện với phụ huynh để trao đổi về tình hình học tập của các cháu.
 3. Chuẩn bị các dụng cụ trực quan đầy đủ, đẹp, sáng tạo:
 Lứa tuổi mầm non, là lứa tuổi tư duy trực quan hình tượng, trẻ thường bị hấp dẫn 
bởi đồ chơi, hành động chơi, màu sắc, hình dạng, kích thước, âm thanh của đồ chơi 
đặc biệt là trẻ 3 - 4 tuổi. Khi cho trẻ làm quen với một câu chuyện thì việc sử dụng 
giáo cụ trực quan để lôi cuốn trẻ, gây sự chú ý của trẻ vào vấn đề, nhằm giúp trẻ dễ 
nhớ, dễ nắm bắt câu chuyện một cách thoải mái, đem lại hiệu quả cao. Khi trẻ đã nhớ 
câu chuyện, nhớ bài thơ thì khả năng diễn đạt ngôn ngữ mạch lạc hơn, diễn cảm hơn.
 4. Dạy trẻ ngôn ngữ đối thoại:
 Ngôn ngữ đối thoại là sản phẩm của cuộc thoại có ít nhất 02 người tham gia. Trẻ 
tham gia đối thoại là tham gia vào quá trình xây dựng nội dung và diễn biến cuộc 
thoại. Trẻ luôn được thay đổi từ vai nói sang vai nghe hoặc từ vai nghe sang vai nói. 
Đối thoại đòi hỏi sự thích ứng nhanh, khi đối thoại các yếu tố phi ngôn ngữ như điệu 
bộ, cử chỉ, ánh mắt, nụ cười được sử dụng nhiều. Vì vậy bản thân tôi dạy trẻ đối thoại 
là dạy trẻ biết nghe, biết nói trong giao tiếp, biết sử dụng các yếu tố phi ngôn ngữ một 
cách tự nhiên. Dạy trẻ ngôn ngữ đối thoại được tôi tổ chức ở các hình thức dưới đây:
 * Trò chuyện với trẻ:
 Trò chuyện với trẻ để trao đổi thông tin, nhận biết về ý nghĩ của trẻ, trò chuyện 
với trẻ được tôi tổ chức ở mọi lúc, mọi nơi và thường xuyên trong hoạt động, mọi 
hoàn cảnh, có khi tôi trò chuyện từng trẻ, từng nhóm, khi trò chuyện tôi chú ý đến 
ngôn ngữ, cử chỉ hành động của trẻ, nhắc trẻ nói tròn câu, nói mạch lạc, không ngắt 
quảng, không nói lắp, 
 Bùi Thị Minh Châu - 6 - Trường MN Ngân Thủy Đề tài: Một số biện pháp giúp trẻ 3 - 4 tuổi “ Phát triển ngôn ngữ mạch lạc” thông 
qua hoạt động làm quen văn học
nghĩa và không còn hay nữa để tạo cho trẻ có ý thức tập nói, chơi trò chơi đóng kịch 
hay chơi các trò chơi đóng vai theo chủ đề thì trẻ nắm bắt và thể hiện được ngôn ngữ, 
cử chỉ, hành động của các nhân vật, trẻ nhập vai vào nhân vật, trẻ biết phân biệt được 
giọng kể của các nhân vật trong truyện,
 Ví dụ: Khi cho trẻ đóng kịch chuyện “Bác Gấu đen và hai chú Thỏ”, tôi cho trẻ tự 
chọn vai, khi trẻ tham gia đóng kịch, tôi luôn chú ý quan sát giọng điệu, cử chỉ, sắc 
thái của từng nhân vật. Đặc biệt nhắc trẻ chú ý nói trọn câu, diễn đạt mạch lạc, trôi 
chảy, chú ý đến chính tả, ngữ pháp của trẻ.
 5. Dạy trẻ ngôn ngữ đọc thoại:
 Dạy ngôn ngữ độc thoại cho trẻ là cho trẻ giữ vai trò chủ đạo trong khi nói, trong 
khi lựa chọn nội dung, cách thức nói. Dạy trẻ ngôn ngữ độc thoại được tôi thể hiện ở 
các hình thức như: Kể chuyện theo tranh, dạy trẻ kể chuyện theo trí nhớ, dạy trẻ kể 
chuyện sáng tạo.
 * Dạy trẻ kể chuyện theo tranh:
 Thông qua các buổi sinh hoạt chiều, hoạt động ngoài trời tôi kể chuyện hoặc đọc 
thơ cho trẻ nghe, kết hợp với việc sử dụng hình ảnh trực quan, hệ thống câu hỏi. Sau 
đó yêu cầu trẻ kể lại cho cô và các bạn nghe. Trong khi thực hiện, tôi chú ý gọi những 
cháu có năng lực kể trước để làm trực quan cho những cháu kể sau. Trẻ kể được 
chuyện theo tranh thì giáo viên phải cung cấp các kiến thức khá kỷ càng về vấn đề mà 
trẻ sẻ trình bày. Những lúc ra chơi, tôi mở đĩa cho trẻ nghe để giúp trẻ nắm bắt được 
các giọng kể, cách diễn đạt câu chuyện, trẻ ghi nhớ và kể lại câu chuyện được tốt hơn,
 Ví dụ: Cho trẻ xem tranh “Tết nguyên đán”.
 Cô hỏi trẻ: Tranh vẽ gì? Con thấy có những gì? Bố đang làm gì? Mẹ đang làm 
gì? Hoa đào có màu gì? Cây quất có màu gì? Cháu còn thấy gì nữa?....
 Cô kể chuyện cho trẻ nghe: “Ngày Tết thật là vui, mẹ gói bánh chưng, ba cắm 
hoa vào lọ cả nhà cùng chuẩn bị đón tết vui vẽ” 
 Cô cho trẻ kể và sửa sai, đặc biệt với những trẻ vân kiều, trẻ nói chớt, nói lắp tôi 
thường xuyên quan tâm để có kế hoạch bồi dưỡng các cháu nhiều hơn các cháu khác. 
Tập cho các cháu nói những câu, những từ khó trước, sau đó mới tập dần cho trẻ nói 
trọn câu, cho trẻ tham gia kể chuyện, xem sách báo, qua máy chiếu, nghe băng đĩa, tạo 
 Bùi Thị Minh Châu - 8 - Trường MN Ngân Thủy